تعریف صحافی:

صحافی فن تنظیم و به هم بستن صفحات کتاب یا امثال آن و قرار دادن آنها بین دو پوشش (جلد) به منظور یکجا نگاهداشتن صفحات و جلوگیری از فرسوده یا پاره شدن و تسهیل استفاده از آنها را صحافی گویند.

صحافی که در اصل برای جلوگیری از پریشان شدن اوراق ونگهداری سهل تر وطولانی پدید امده و تحول یافته است. یکی از صنعتهای کهنسال و در عین حال یکی از هنرهای ظریف قدیمی و در شمار هنر های اصلی کتاب است.

تاریخچه:

تاریخ جلدسازی را متفاوت بیان کرده اند و بعضی آن را مقارن با شکل گیری کتاب دانسته اند بعضی نیز گفته اند فن صحافی به وسیله به هم بستن کناره صفحات به یکدیگر پس از رواج استفاده از پارشمن معمول شد

در نخستین کتاب های صحافی شده، صفحات کتاب را میان دو تخته ضخیم قرار می دادند و تخته ها را با چفت یا نوار یا بندهای چرمی می بستند. ماده ای که معمولا برای پوشش به کار می رفت چرم بود، ولی عاج، نقره، طلا، ابریشم، و مخمل نیز به کار می رفت.

تا قرن دوم بعد از میلاد، کتاب به شکل امروزی وجود نداشت. در مصر، رفته رفته طومارهای پاپیروس جای خود را به ورق های پاپیروس و یا پوست دادند. کتاب های مقدس مربوط به این دوره شکل مستطیل داشتند و اوراق آنها از ته به یکدیگر دوخته شده بود. این کتاب ها را برای حفاظت بیشتر با جلدهای محکمی که از باقی مانده های پاپیروس و یا ورقه های چوب درست شده بود، می پوشاندند. با گذشت زمان و پیشرفت دباغی پوست و به وجود آمدن پارشمن، چرم نازکی روی این جلد می کشیدند و حتی آن را با طرح هایی طلایی تزیین می کردند.

تاریخچه صحافی مدرن(ماشینی):

تا اوایل قرن بیستم، یعنی پیدایش صحافی ماشینی، کتاب‌ها با دست صحافی می‌شدند. از ۱۹۳۰ به‌بعد، یعنی با پیدایش نخستین ماشین‌های مجهز صحافی، تمامی مراحل صحافی توسط ماشین انجام می‌گرفت. البته امروزه هنوز هم کتاب‌هایی با دست صحافی می‌شوند.

در دهه ۱۹۵۰، صحافی بدون نخ موسوم به “ته‌چسب” ابداع و مرسوم شد. این شیوه صحافی که بدون استفاده از عمل دوخت و به‌وسیله ماشین انجام می‌گرفت، جانشین ته‌دوزی کتاب شد. از این پس با استفاده از تسمه نقاله، مراحل صحافی با سرعت زیاد و در یک خط تولید انجام گرفت.

در اوایل ۱۹۶۰ مراحل مختلف کار صحافی، از دوختن تا پرس کردن و بسته‌بندی، بدون دخالت دست انجام می‌گرفت.

در اواخر دهه ۱۹۶۰، ماشین‌هایی به‌وجود آمدند که قادر بودند تا ۶۰ جلد کتاب را در یک دقیقه صحافی کنند.

در صحافی ماشینی پیشرفته امروزی، مراحل مختلف صحافی که جدا جدا و توسط ماشین‌های مختلف انجام می‌گرفت، یکپارچه شده است. این ماشین‌ها تمامی مراحل صحافی را انجام می دهند.

البته کتاب‌های ارزان قیمت را اساسآ ته‌دوزی نمی‌کنند، بلکه بسیاری از آنها را به کمک ماشین مخصوص، به طریقه ته‌چسب، صحافی می‌کنند. بعضی اوقات نیز فرم‌های یک کتاب را فقط با کوک فلزی می‌دوزند و با چسب به جلد می‌چسبانند.

مراحل صحافی
کاغذ هایی که منابع مورد نظر در انها چاپ شده است را در دستگاهی به نام ورق تا کنی قرار داده و تا زده می شود. این اثر های چاپی معمولا به صورت فرم های چاپی ۱۶ صفحه ای و گاهی اوقات به صورت ۸ صفحه ای می باشد.کاغذ های تا زده شده را در دستگاهی به نام پرس فرم قرار میدهند تا اگر باد یا فاصله ای بین انها ایجاد شده است از بین برود. سپس انها را بسته بندی کرده تا برای مرحله ی بعد اماده شود.. مرحله ی بعد که به ان ورق جمع کنی میگویند ورق های بسته بندی شده را ۱۶تا۱۶تا امادهی اتصال میکنند..فرمهای چاپی باید به گونه ای به هم وصل شوند که به این کار اتصال گویند این کار ممکن است به چند طریق صورت گیرد..

منگنه – که برای مجلات کم حجم وکتاب های کودکان وجزوات درسی و…… مورد استفاده قرار میگیرد.ته چسب – فرمهای چاپی با چسب های گرم یا سرد به یکدیگر وصل میشوند.ته فنر – معمولا برای تک نسخه ها وشمارگان محدود به کار میروند.ته دوخت – کتابها واثار چاپی پر حجمی را که بخواهند با پوشش ضخیم و پر دوام نگه دارند را ته دوزی میکنند.

صحافی، یا جلد کردن کتاب، به عمل تا و ترتیب فرم‌های چاپ شده متن کتاب، جلدگذاری و در نهایت برش کتاب گفته می‌شود. فرم‌های چاپ شده متن کتاب، بوسیله دستگاه تاکن بر اساس قطع کتاب تا می‌شود و سپس فرم‌ها بوسیله ماشین صحافی ترتیب می‌شوند و سپس بستگی به نوع صحافی با ماشین صحافی که می‌تواند چسب، مفتول زن، دوخت و جلدسازی باشد به جلد متصل می‌شوند.

صحافی مفتولی

مفتول‌دوزی یک روش معمولی صحافی برای کتابهای درسی، بروشورها، مجلات کم صفحه، دفتر، کاتالوگ و جزوات است. بعد از چاپ فرم‌ها کلیه فرم‌های چاپی به ماشین تاکن سپرده می‌شود و بعد از تا شدن ترتیب می‌گردد در صحافی مجله به صورت مفتول‌دوزی چنانچه تیراژ کار زیاد باشد معمولاً از ماشین‌های اتوماتیک ترتیب و دوخت مجله استفاده می‌شود. معمولاً برای صحافی مجلات که به خارج از کشور ارسال می‌شود بخصوص در نقاطی که رطوبت هوا زیادتر است از سیم مفتول استیل استفاده می‌شود تا از زنگ‌زدگی جلوگیری شود هر چه برگ‌های کتاب یا مجله بیشتر باشد باید از سیم مفتول ضخیم‌تری استفاده نمود.

همواره کارهایی که همه آن یا قسمتی از آن کاغذ گلاسه باشد مفتول ضخیم‌تر و مقاوم‌تری نیاز دارد. علاوه بر ضخامت کار تمام شده نوع دماغه دستگاه مفتول‌زن نیز در تعیین ضخامت و اندازه مفتول مؤثر است.

بعد از چاپ، فرم‌ها به ماشین تاکن سپرده می‌شوند و بعد از تا شدن نوبت ترتیب کردن است. در صحافی مجله به صورت مفتول‌دوزی چنان چه تیراژ کار زیاد باشد، معمولاً از ماشین‌های اتوماتیک ترتیب و دوخت مجله استفاده می‌شود که مرحله‌ی ترتیب و دوخت را در یک حرکت به طور اتوماتیک انجام می‌دهد. روش کار به شرحی که داده می‌شود می‌باشد.

ترتیب: فرم‌ها در ماشین ترتیب به صورت V معکوس بر روی یکدیگر قرار می‌گیرد. جلد مجله نیز که قبلاً تا شده است، بر روی فرم‌ها قرار می‌گیرد.

دوخت: در بخش دوخت عطف مجله به وسیله‌ی ماشین دوخت اتوماتیک و یا نیمه اتوماتیک مفتول می‌شود.

صحافی مجله به صورت مفتول‌دوزی ارزان‌ترین روش برای صحافی می‌باشد. اما باید موارد زیر را مدّنظر قرار داد: برای دوخت مجله یک محدودیت از نظر ضخامت آن وجود دارد. با کاغذ ۸۵ گرمی به عنوان مثال چنان چه بیش از ۱۳۶ الی ۱۳۸ صفحه مجله را بخواهیم مفتول‌دوزی کنیم کار بسیار مشکل می‌شود و عطف مجله بیش از اندازه باز خواهد شد.

معمولاً برای صحافی مجلاتی که به خارج از کشور ارسال می‌شود به خصوص در نقاطی که رطوبت هوا زیاد است، از سیم مفتول استیل استفاده می‌شود تا از زنگ زدگی جلوگیری شود.

– مفتول‌دوزی میانی

– مفتول‌دوزی حاشیه‌ای

مفتول در روش میانی در وسط فرم‌ها یا اثر قرار می‌گیرد. به همین دلیل به راحتی باز می‌شود و می‌توان از آن استفاده کرد. در مفتول‌دوزی حاشیه‌ای،‌ مفتول فلزی در حاشیه آن قرار می‌گیرد. به همین دلیل به راحتی صفحات آن ورق نمی‌خورد و باز نمی‌ماند.

مفتول‌دوزی حاشیه‌ای بیش‌تر در مواقعی استفاده می‌شود که امکان مفتول‌دوزی میانی نباشد. مانند کتاب‌ها و جزوه‌ها و مجله‌های قطور، حاشیه عطف این نوع صحافی باید بیشتر باشد تا مطالب آن را راحت‌تر خوانده شود.

صحافی بافنر سیمی مارپیچ یا فنر پلاستیکی

صحافی بافنر سیمی مارپیچی یا فنر پلاستیکی حلقوی گونه دیگری از صحافی است که اغلب برای کتاب‌ها و دفترچه‌ها و منابعی استفاده می‌شود که لازم است صفحات آن باز شود و به آن صفحه‌ای اضافه یا از آن کم شود.

ابتدا عطف را سوراخ یا پانچ می‌کنند و سپس فنر را از میان آن عبور می‌دهند. از این روش برای صحافی سریع جزوه‌ها و گزارش‌ها نیز استفاده زیادی می‌شود.

منگنه‌ی وسط: منگنه نیز یکی از رایجترین انواع مفتول‌دوزی است که از نظر سرعت عمل و کمی هزینه نسبت به روش‌های دیگر بهتر است و برای بسیاری از کارهای معمولی کم حجم و سبک و هم‌چنین کارهای ارزان قیمت به کار می‌رود بیش از نود درصد مجله‌های ایران به این روش صحافی می‌شوند.

هر چه برگ‌های کتاب بیشتر باشد مفتول ضخیم‌تری مورد نیاز است. مفتول‌ها معمولاً با شماره مشخص می‌شوند. هر چه شماره‌ی مقتول بالاتر برود نازک‌تر است.

بسیاری از مجله‌ها با مفتول نمره‌ی ۲۲ تا ۲۴ و دفترهای صد برگ با مفتول نمره‌ی ۲۴ تا ۲۶ صحافی می‌شود. اما برای کارهای سنگین‌تر از مفتول نمره‌ی ۲۰، استفاده می‌شود.

نکته‌ی مهم در مفتول حالت فنری آن است. مفتول مرغوب حالت فنری خوبی دارد. هر چه فنریت آن کم شود یعنی نرم‌تر باشد نامرغوبتر خواهد بود.

و هنگام کار مشکلاتی را نیز پدید خواهد آورد در مواردی به جای استفاده از مفتول استاندارد یک مفتول ضخیم را به کمک دستگاه می‌کشند تا نازک‌تر شود و برای کارهای سبک از آن استفاده می‌کنند در این صورت خاصیت فنری آن کم شده و نامرغوب می‌‌شود.

کارهایی که همه یا قسمتی از صفحات آن کاغذ گلاسه باشد مفتول ضخیم‌تر و مقاوم‌تری لازم دارد. علاوه بر ضخامت کار تمام شده نوع دماغه دستگاه مفتول زن نیز در تعیین ضخامت و اندازه‌ی مفتول مؤثر است. دستگاههای مفتول‌زنی ممکن است اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک و یا دستی باشد در نوع نیمه اتوماتیک کارها با دست روی نوار نقاله قرار داده می‌شود. و سایر مراحل را دستگاه به صورت اتوماتیک انجام می‌دهد. اما در نوع اتوماتیک فقط کافی است کتاب‌ها یا دفترهای تا شده به دستگاه تغذیه شود. بقیه‌ی کارها را خود آن انجام می‌دهد. گرچه مفتول‌زنی از ارزان‌ترین و ساده‌ترین انواع صحافی است. در همین نوع نیز گونه‌هایی از اشکال ظریف و فانتزی وجود دارد که معمولاً در تهیه‌ی مجموعه‌های تبلیغاتی ـ بروشورها ـ و کاتالوگ‌های تبلیغاتی کاربرد دارد.

مفتول‌های موسوم به لوپ از این جمله‌اند یکی از نکات مهم در مفتول‌زنی به اندازه بودن آن است. لبه‌های برگشته‌ی مفتول باید به هم برسند.

مهم‌ترین نقطه‌ی ضعف، در این روش این است که مجله به خوبی باز نمی‌شود و به صورت تخت قرار نمی‌گیرد مگر این که عطف آن را با دست فشار دهیم.

مزیت این روش در این است که اوراق به صورت تخت بر روی یکدیگر قرار می‌گیرد. به اندازه کافی نوع مکانیکی سرعت عمل ندارد و هزینه‌ی زیادی را در بردارد.